Στοιχεία για τη Μέση Γη #1

Μέση Γη αποκαλείται μέρος της κατοικούμενης Άρντα (αρχαίας Γης) που γέννησε η φαντασία του Τόλκιν και στην οποία διαδραματίζεται η μυθολογία του. Ο όρος «Μέση Γη» αποτελεί κυριολεκτική μετάφραση του αρχαιοαγγλικού middangeard, ο οποίος αναφέρεται στον κόσμο μας ή στα κατοικούμενα τμήματά του (πρόκειται για συνωνυμία με τον ξωτικό όρο Έντορ ή Έννοραθ (στις αντίστοιχες γλώσσες των Ξωτικών Κουένυα (Quenya) και Σίνταριν (Sindarin) ). Από μυθολογικής πλευράς, η ήπειρος Έντορ εξελίχτηκε στον χερσαίο χώρο της Ευρασίας όταν η αρχέγονη γη πήρε την σφαιρική μορφή που έχει σήμερα.

Η Μέση Γη αποτελεί κομμάτι ενός φανταστικού παρελθόντος της ίδιας της Γης. Ο Τόλκιν επέμεινε ότι η Μέση Γη αντιπροσωπεύει την Γη σε πολλές από τις επιστολές του. Στην επιστολή αρ. 211 τοποθέτησε το τέλος της Τρίτης Εποχής 6.000 περίπου χρόνια πριν την σύγχρονη εποχή[1]. Τα περιστατικά που διαδραματίζονται στα βιβλία του λαβαίνουν χώρα κυρίως στο βορειοδυτικό τμήμα της ηπείρου Έντορ, δηλαδή στην σύγχρονη Ευρώπη. Η Ιστορία της Μέσης Γης χωρίζεται σε διάφορες Εποχές. Το Χόμπιτ και ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών αναφέρονται αποκλειστικά σε γεγονότα του τέλους της Τρίτης Εποχής και ολοκληρώνονται με το ξεκίνημα της Τέταρτης Εποχής, ενώ το Σιλμαρίλλιον ασχολείται κυρίως με την Πρώτη Εποχή. Ο κόσμος (Άρντα) αρχικά ήταν επίπεδος αλλά ο Έρου Ιλούβαταρ (Eru Illuvatar), ο Δημιουργός, τον έκανε σφαιρικό πριν το τέλος της Δεύτερης Εποχής.

Μεγάλο μέρος όσων είναι γνωστά για την Μέση Γη βασίζεται στα ατελή συγγράμματα του Τόλκιν. Έτσι, το παρόν άρθρο εκθέτει αυτά που έχουν γίνει αποδεκτά ως κανόνας από την πλειονότητα των οπαδών του Τόλκιν, σύμφωνα με τον Κανόνα της Μέσης Γης.

Ο όρος Μέση Γη δεν είναι επινόηση του Τόλκιν, αλλά προϋπήρχε στην Αρχαία αγγλική γλώσσα ως middanġeard, στη Μεσαιωνική αγγλική γλώσσα ως midden-erd ή middel-erd. Στην Αρχαία σκανδιναβική γλώσσα απαντά ως Μίντγκαρντ. Η αρχαία αγγλική λέξη σημαίνει ό,τι και η ελληνική «οικουμένη», δηλαδή "κατοικημένη γη"—ο υλικός κόσμος σε αντίθεση με τους αόρατους κόσμους [2]. Η λέξη «Μεσόγειος» είναι σύνθετη του "μέσος" και του "γη".

Ο όρος Middangeard απαντά 6 φορές στο Μπέογουλφ, του οποίου ο Τόλκιν ήταν μεταφραστής κατ κατ' εξοχήν ειδικός.

Ο Τόλκιν επίσης εμπνεύστηκε από το εξής απόσπασμα:

Eala earendel engla beorhtast / ofer middangeard monnum sended.
Χαίρε Εαρέντελ, λαμπρότερε των αγγέλων / στάλθηκες να δεσπόζεις πάνω από την Μέση Γη στους ανθρώπους.

του ποιήματος Κριστ του Σάινγουλφ. Το όνομα εαρέντελ (που ίσως σημαίνει 'αυγερινός', άστρο της αυγής, ενώ σε άλλα συμφραζόμενα χρησιμοποιείται για τον Χριστό) αποτέλεσε έμπνευση για τον χαρακτήρα του Τόλκιν Εαρέντιλ.

Το όνομα αυτό το είχε χρησιμοποιήσει εκούσια ο Τόλκιν για να τοποθετήσει χρονικά το Χόμπιτ, τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, το Σιλμαρίλλιον και άλλα σχετικά έργα μετέπειτα του 1937.

Ο Τόλκιν άρχισε να χρησιμοποιεί τον όρο «Μέση Γη», αφότου εγκατέλειψε τις αρχικές μυθολογικές ιδέες του χάριν μιας γενικότερης μυθολογίας που να καλύπτει την βόρεια Ευρώπη και να περιλαμβάνει ολόκληρο τον κόσμο.

Σύμφωνα με την αρχαία Γερμανική και Σκανδιναβική μυθολογία, το σύμπαν αποτελούνταν από 9 υλικούς κόσμους ενωμένους μεταξύ τους. Η Μέση Γη, ο κόσμος των ανθρώπων, βρισκόταν στο κέντρο του σύμπαντος. Οι χώρες των Ξωτικών, των Θεών και των Γιγάντων βρίσκονταν έξω από έναν θαλάσσιο δακτύλιο που περιέβαλλε τη Μέση Γη. Η χώρα των Νεκρών βρισκόταν κάτω από την Μέση Γη. Μία γέφυρα φτιαγμένη από ένα ουράνιο τόξο, που λεγόταν Γέφυρα Μπίφροστ, ένωνε την Μέση Γη με την Άσγκαρντ κατά μήκος της θάλασσας. Μία εξώτερη θάλασσα περιέβαλλε και τους επτά άλλους κόσμους (Βάναχαϊμ, Άσγκαρντ, Άλφχαϊμ, Σβάρταλφχαϊμ, Μούσπελχαϊμ, Νινταβελίρ και Γιότουνχαϊμ). Μέσα από αυτό το πρίσμα, κόσμος θεωρούνταν περισσότερο το οικείο περιβάλλον της κάθε φυλής, παρά ένας κυριολεκτικά διαφορετικός κόσμος.

Στην πρώτη μυθολογία του, όπως καταγράφεται στις Ατέλειωτες Ιστορίες, ο Τόλκιν παρακάμπτει το ζήτημα των γερμανικών κόσμων, περιορίζοντας τις ιστορίες του στο μυθολογικό αντίστοιχο της Αγγλίας και σε έναν μυθικό «άλλο κόσμο» (Faerie - Ξωτικοχώρα). Όταν εγκατέλειψε την συγγραφή αυτού του βιβλίου, ο Τόλκιν επινόησε ένα νέο μυθολογικό περιβάλλον, που τοποθετήθηκε σε μία φανταστική βόρεια χώρα, η οποία δεν συνδεόταν με κάποια πραγματική σύγχρονη ήπειρο. Αυτή η φανταστική χώρα ήταν παρόμοια με τον μυθικό επίπεδο κόσμο του Γερμανο-σκανδιναβικού Σύμπαντος. Ωστόσο, αυτή η επίπεδη γη ήταν περισσότερο σαν ένα πλοίο που διέπλεε το διάστημα παρά ένα πλήρες και αυτοτελές υλικό σύμπαν. Η επίπεδη γη χωριζόταν στις χώρες των θνητών (χώρες των Ανθρώπων) και στις χώρες των αθανάτων (χώρες των Βάλαρ, τους οποίους οι άνθρωποι θεωρούσαν θεούς).

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και ενώ ετοίμαζε μία όχι και τόσο ποιοτική συνέχεια για το Χόμπιτ, ο Τόλκιν συγχώνευσε τον επίπεδο κόσμο της μυθολογίας του Σιλμαρίλλιον με τις έως τότε ακαθόριστες χώρες του Χόμπιτ και της μυστηριώδους νήσου της Νούμενορ (την οποία ο Τόλκιν προόριζε να γίνει η δική του μυθική εκδοχή για την Ατλαντίδα). Επέκτεινε τον χώρο της αρχικής περιοχής αυτών των ιστοριών ώστε να παραγάγει αυτό που σήμερα ονομάζεται Μέση Γη (αν και ο Τόλκιν είχε δηλώσει ότι αυτή η περιοχή αντιστοιχούσε χοντρικά στην σύγχρονη Ευρώπη και τις γύρω περιοχές). Από αυτό το σημείο και μετά, η Μέση Γη μεταβλήθηκε σε μία ξεχωριστή, διαφοροποιημένη "αρχαία Γη", που ουδεμία σχέση είχε με προηγούμενες μυθολογίες.

Πολλοί ταυτίζουν τη Μέση Γη με την Άρντα, αν και, εξαιτίας των προσθηκών των επιπρόσθετων ουρανίων σωμάτων όπως ο Ήλιος και το Φεγγάρι, ο Τόλκιν ονόμαζε Άρντα ολόκληρο το ηλιακό σύστημα. Στο Σιλμαρίλλιον, Άρντα είναι ένα ξωτικό όνομα για ολόκληρο τον κόσμο πριν από την πτώση της Νούμενορ. Αυτός ο κόσμος περιελάμβανε την ήπειρο της Έντορ, το Άμαν και άλλες χώρες (που τώρα έχουν αλλάξει ή χαθεί).

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αν ο χάρτης της Μέσης Γης προβληθεί στην επιφάνεια της Γης, και εάν γίνει σωστός παραλληλισμός μεταξύ των πιο εμφανών κλιματολογικών, βοτανολογικών και ζωολογικών ομοιοτήτων, τότε το Σάιρ του Χόμπιτ θα συμπέσει με τις ηπιότερες περιοχές της Αγγλίας, η Γκόντορ θα συμπέσει με την Ιταλία και την Ελλάδα, η Μόρντορ με τις ερήμους της Τουρκίας και της Μέσης Ανατολής, η Νότια Γκόντορ και η Εγγύς Χάραντ με τις ερήμους της Βόρειας Αφρικής, το Ροβάνιον με τα δάση της Γερμανίας και τις στέππες της Νοτιοδυτικής Ρωσίας, και ο Παγωμένος Κόλπος του Φορόχελ (Icebay of Forochel) με τα φιορντ της Νορβηγίας. Σύμφωνα με τον Τόλκιν, δεν υπάρχει ακριβής χωρική σύμπτωση μεταξύ των χωρών της Μέσης Γης και των σύγχρονων περιοχών.

Το Χόμπιτ και ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών υποτίθεται ότι είναι η επανιστόρηση των γεγονότων που εξιστορούνται στο Κόκκινο Βιβλίο της Δύσης, το οποίο έγραψε ο Μπίλμπο Μπάγκινς, ο Φρόντο Μπάγκινς και άλλα Χόμπιτ και το οποίο διόρθωσαν και επεξεργάστηκαν ένας η περισσότεροι λόγιοι της Γκόντορ. Όπως ο Βασιλιάς Ληρ του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ή ο Κόναν ο Βάρβαρος του Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ, οι αφηγήσεις αυτές τοποθετούνται σε ένα ιστορικό πλαίσιο, το οποίο ποτέ δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Σχόλια για το μήκος των ετών ή τις φάσεις του Φεγγαριού, καθώς και περιγραφές των αστερισμών, ταυτίζουν τον κόσμο του Τόλκιν με την γη πριν από αρκετές χιλιάδες χρόνια. Χρόνια μετά την έκδοση των βιβλίων, ο Τόλκιν σε μία από τις επιστολές του διατύπωσε την 'υπόθεση' ότι τα γεγονότα των βιβλίων διαδραματίζονται πριν από περίπου 6.000 χρόνια, αλλά δεν μπορούσε να είναι βέβαιος.

Ο Τόλκιν κατέγραψε λεπτομερώς τα γλωσσολογικά, μυθολογικά και ιστορικά χαρακτηριστικά που αποτελούν το υπόβαθρο των ιστοριών του.

Πολλές από τις συγγραφές του, οι οποίες αφ' ενός προηγήθηκαν της μυθολογίας του περί Μέσης Γης, αφ' ετέρου απετέλεσαν πηγές έμπνευσης για αυτήν την μυθολογία (με εξαίρεση το Χόμπιτ και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών) επιμελήθηκε και δημοσίευσε ο γιος του, Κρίστοφερ.

Η πιο αξιοσημείωτη από αυτές είναι το Σιλμαρίλλιον, το οποίο αποτελεί μια σχεδόν βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας του κόσμου και κοσμογονικής περιγραφής της Μέσης Γης. Το Σιλμαρίλλιον είναι η πρωταρχική πηγή πληροφοριών για το Βάλινορ, την Νούμενορ και άλλες χώρες. Επίσης αξιοσημείωτες είναι οι Ατελείωτες Ιστορίες και το πολύτομο έργο Ιστορία της Μέσης Γης, το οποίο ενσωματώνει όλες τις ημιτελείς ιστορίες και μελέτες του Τόλκιν για την Μέση Γη, ενώ περιλαμβάνει και τις λεπτομέρειες της εξέλιξης της μυθολογίας του από τα αρχικά σχεδιάσματα μέχρι και τα πιο ώριμα γραπτά του.